5 sierpnia 1884 r. urodził się prof. Ludwik Hirszfeld, polski naukowiec, lekarz, immunolog i mikrobiolog. Był nie tylko wybitnym uczonym, pedagogiem i humanistą, ale także pionierem w wielu dziedzinach nauki. Dlatego, w dniu jego 129 urodzin, warto raz jeszcze pochylić się nad jego działalnością naukową i osiągnięciami, które realizował poza granicami Polski, ale także w Państwowym Zakładzie Higieny, przyczyniając się do rozwoju Instytutu na światowym poziomie.Początki edukacji
Ludwik Hirszfeld urodził się w Warszawie, w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Zaczął studiować medycynę w Wurzburgu, i to właśnie tam podjął decyzję o poświęceniu się pracy naukowej. Następnie studiował w Berlinie. Z dziedziny medycyny najbardziej zainteresował się bakteriologią i serologią. W wieku 23 lat z wyróżnieniem obronił pracę doktorską na temat aglutynacji krwinek czerwonych, których antygeny wykrył Karl Landsteiner. Pracował jako asystent w Zakładzie Badań Raka w Heidelbergu, gdzie wraz z E. von Dungernem dokonali odkrycia praw dziedziczenia grup krwi u ludzi i zwierząt (1907 – 1911). Następnie, w Zurychu, Hirszfeld napisał pracę habilitacyjną o związku zjawisk odpornościowych i krzepliwości krwi, a jako młody docent prowadził wykłady o chorobach zakaźnych dla studentów różnych wydziałów oraz kurs serologii dla studentów medycyny.
Fot. Prof. Ludwik Hirszfeld wśród studentów
Działalność na Bałkanach w czasie I wojny światowej
W 1915 r. w czasie epidemii duru plamistego Hirszfeld, jako ochotnik, wyjeżdża do Serbii gdzie wraz z żoną organizuje pracownię bakteriologiczną oraz kieruje akcją zwalczania epidemii, a także prowadzi wykłady o chorobach zakaźnych. W swojej biografii pt. „Historia jednego życia” Hirszfeld napisze: „Poznawaliśmy tam choroby, których nie zna Europa Środkowa. Widziałem tam po raz pierwszy zarazki duru powrotnego, zimnicy podzwrotnikowej, nieznane nam objawy kliniczne”. Hirszfeldowie w czasie pobytu w Albanii, na Korfu, we Włoszech, Szwajcarii i Grecji zajmowali się zwalczaniem epidemii czerwonki oraz promowali stosowanie transfuzji krwi w celach terapeutycznych. Nadal też pracowali na rzecz Serbii, a za swoją działalność Hirszfeld wyróżniony został przez króla serbskiego honorowym obywatelstwem.
Hirszfeld w Państwowym Zakładzie Higieny
W 1920 roku po powrocie do Polski, Hirszfeld aktywnie zaangażował się w organizowanie służby epidemiologicznej oraz zwalczanie epidemii chorób zakaźnych na terytorium Polski. Pracował również w Komisji Przeciwepidemicznej Ligi Narodów.
Właśnie z powodu zwalczania chorób zakaźnych w Polsce, w 1918 roku powstał w Warszawie Zakład Higieny, którego pierwszym dyrektorem został dr Ludwik Rajchman. Hirszfeld po swoim powrocie do kraju został dyrektorem Działu Bakteriologii i Medycyny Doświadczalnej oraz kierownikiem Oddziału Kontroli Surowic, a do 1933 roku zastępcą dyrektora Rajchmana.
W pierwszej fazie swojej działalności głównym zadaniem całej służby zdrowia w powojennej Polsce, a przede wszystkim Zakładu Higieny, była walka z epidemiami. Dział Bakteriologii i Medycyny Doświadczalnej Ludwika Hirszfelda organizował i prowadził diagnostykę laboratoryjną na terenie całego kraju, zaś wyniki wykorzystywane były do bieżącej oceny sytuacji epidemiologicznej kraju. Od 1926 r. Dział Bakteriologii i Medycyny Doświadczalnej Hirszfelda produkował 32 rodzaje szczepionek przeciw błonicy, durom, cholerze, czerwonce, ospie i wściekliźnie; 10 różnych surowic odpornościowych np. błoniczą, czerwonkową, tężcową i paciorkowcową. A szczepionki produkowane przez PZH mogły w każdej chwili zostać wykorzystane przez Ligę Narodów i użyte zostały między innymi
w Grecji i Rosji. W ramach działalności naukowej Hirszfeld wraz ze swoim zespołem, pracował nad doskonaleniem szczepionek przeciw ważnym patogenom, badał skuteczność szczepień, antygeny nowotworów oraz badał dziedziczność grup krwi. Prowadził również inne szerokie badania nad nowotworami.
Odbudowujący się z powojennych zniszczeń kraj potrzebował wykwalifikowanych pracowników do rozwiązywania problemów zdrowia publicznego. Mogło to być zrealizowane od 1926 dzięki zbudowaniu Państwowej Szkoły Higieny i z udziałem Fundacji Rockefellera, zarówno w budowie, jak i w kształceniu wykładowców. Kursy w PZH ukończyło wówczas prawie 9 tysięcy osób, w tym blisko 2500 lekarzy, a dzięki dotacjom Fundacji Rockefellera, Ligii Narodów oraz rodziny Potockich, Państwowa Szkoła Higieny była przede wszystkim miejscem wymiany myśl naukowej. A dzięki działalności między innymi profesora Hirszfelda, tuż przed wojną, była to instytucja na światowym poziomie, gdzie prowadzono pionierskie badania, które wpłynęły na powstanie całych gałęzi nauki takich jak: immunogenetyka, mikrobiologia, medycyna doświadczalna, immunologia nowotworów oraz seroantropologia.
Oprócz własnej działalności naukowej, do 1930 Hirszfeld aktywnie prowadził również zajęcia
z serologii i bakteriologii ze studentami Wydziału Lekarskiego i Farmaceutycznego.
Okupacja niemiecka w Polsce
W latach okupacji niemieckiej Hirszfeld został pozbawiony możliwości pracy w zarządzanym przez Niemców Państwowym Zakładzie Higieny, a w 1941 roku został wraz z rodziną osadzony w getcie. Tu wraz ze swoimi współpracownikami działał przy zwalczaniu epidemii duru plamistego, a także zorganizował Radę Zdrowia. W ramach legalnego Kursu Przysposobienia Sanitarnego do walki z epidemiami prowadził tajne nauczanie akademickie, także dla studentów farmacji. W 1942 roku Hirszfeldowie wydostali się z getta przy pomocy przyjaciół i ukryli się na terenie okupowanej Polski. To właśnie w tym czasie powstaje ważna książka Hirszfelda pt. „Immunologia ogólna”.
Po II wojnie światowej
Po niezwykle trudnym czasie wojny i okupacji, profesor Ludwik Hirszfeld aktywnie angażuje się w organizowanie Uniwersytetu w Lublinie, na którym przez pewien czas pełnił funkcję prorektora. Objął również funkcję przewodniczącego Rady Naukowej PZH. Dyrektorem PZH został wtedy jeden z kolegów i współpracowników Hirszfelda prof. Feliks Przesmycki, późniejszy pierwszy kierownik Katedry i Zakładu Mikrobiologii i Higieny Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Warszawie.
W sierpniu 1945 roku Ludwik Hirszfeld organizował życie naukowe we Wrocławiu, gdzie m.in. był jednym z założycieli i dziekanem Wydziału Lekarskiego; założył następnie i był Dyrektorem Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej Polskiej Akademii Nauk, który po jego śmierci otrzymał imię Ludwika Hirszfelda.
Karl Landsteiner został uhonorowany w roku 1930 Nagrodą Nobla za odkrycie grup krwi, ale w wypowiedzi przewodniczącego Komitetu Noblowskiego pojawiły się dwukrotnie nazwiska von Dungerna i Hirszfelda.
Profesor Ludwik Hirszfeld zmarł 7 marca 1954 roku we Wrocławiu i tam został pochowany.
